Σάββατο 27 Απριλίου 2013

Σύντομος Ἱστορία Συλήσεως Μνημείων ὑπὸ Ξένων…


Ναὸς Ἐπικουρίου Ἀπόλλωνος στὶς Βάσσες


   Εἶναι ἰδιαιτέρως συγκινητικὸν τὸ ἐνδιαφέρον ποὺ ἐξεδήλωσαν γιὰ τὶς ἀρχαιότητες τοῦ Ἔθνους οἱ Ἕλληνες. Τὸν 17ον, 18ον ἀλλὰ καὶ κατὰ τὶς πρῶτες δεκαετίες τοῦ 19ου αἰῶνος, παρίσταντο κατ΄ ἀνάγκην, ἄνευ δυνατότητος ἀντιδράσεως, βωβοὶ μάρτυρες μιᾶς ἀνηλεοῦς διαρπαγῆς, τὴν ὁποίαν ὑπέστησαν ὄχι μόνο τὰ μνημεῖα τῆς ἀρχαιότητος, ἀλλὰ καὶ πλῆθος σπουδαίων χειρογράφων ποὺ βρίσκονταν στὶς ἑλληνικὲς Μονές.
Ἡ διαρπαγὴ καὶ ἡ ἐξαγωγὴ τῶν ἑλληνικῶν καλλιτεχνικῶν θησαυρῶν, ἡ πλήρης καταστροφή ὡρισμένων ἤ ἡ κολόβωσίς τους, ἄρχισε ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς Ρωμαϊκῆς κατακτήσεως. Τότε καταστράφηκαν ἢ μεταφέρθηκαν στὴν Ἰταλία ἄπειρα ἔργα τῶν προγόνων μας, γιὰ νὰ κοσμήσουν τὸν θρίαμβο τῶν Ρωμαίων στρατηγῶν.

   Τὸ ἀποκορύφωμα τῆς λεηλασίας καὶ τῆς καταστροφικῆς μανίας τῶν κατακτητῶν γνώρισε ἡ ἀκμάζουσα πόλις τῆς Κορίνθου ἡ ὁποία κατεσκάφη ἐκ θεμελίων τὸ 146 π.Χ. Τότε οἱ Ρωμαῖοι ἄρπαξαν τοὺς καλλιτεχνικοὺς θησαυρούς της καὶ κατέστρεψαν τὰ σπουδαῖα μνημεῖα της. 1*
Μετὰ τὴν Ρωμαϊκὴν κατάκτησιν, οἱ βαρβαρικὲς ἐπιδρομὲς ἀλλὰ καὶ ἡ ἐπικράτησις τοῦ Χριστιανισμοῦ, εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα τὴν καταστροφὴν τῶν μεγάλων Ἱερῶν τῆς ἀρχαιότητος ἢ τὴν ἐγκατάλειψίν τους. Σταδιακὰ ἐρειπώθηκαν τὸ ἐναπομείναντα ὄρθια ἀρχιτεκτονικὰ καὶ ἄλλα μνημεῖα καὶ καταστράφηκαν ἢ συλήθηκαν τὰ ἀναθήματα.

   Ἄλλη αἰτία ἀπογυμνώσεως τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τοὺς καλλιτεχνικοὺς θησαυρούς της ὑπῆρξε ἡ μεταφορὰ καλλιτεχνικῶν θησαυρῶν στὴν Βασιλεύουσα ἀπὸ ὡρισμένους Χριστιανοὺς Αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου, ἐνῷ ἀμέσως μετὰ τὴν ἐπικράτησιν τοῦ Χριστιανισμοῦ ὡς ἐπίσιμης θρησκείας τοῦ Κράτους, οἱ ἀρχαῖοι ναοὶ μετατρέπονταν σὲ χριστιανικὲς ἐκκλησίες.
Οἱ βαρβαρικὲς ἐπιδρομὲς συμπλήρωσαν τὸ ἔργον τῆς καταστροφῆς, ὅπως συνέβη π.χ. μὲ τὰ Ἱερὰ τῆς Ἐλευσῖνος καὶ τῆς Ἐπιδαύρου, τὰ ὁποῖα κατέσκαψαν οἱ Βησιγότθοι λόγῳ θρησκευτικοῦ φανατισμοῦ.
Τὸ καταστροφικὸν γιὰ τὰ μνημεῖα ἔργον δὲν σταμάτησε ἐκεῖ· οἱ Σταυροφόροι τὸ 1204 στὴν Κωνσταντινούπολιν ἐπιδόθηκαν σὲ πρωτοφανῆ λεηλασίαν. Ὄχι μόνο ἄρπαξαν τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ ἔργα τέχνης ποὺ βρίσκονταν ἐκεῖ, ἀλλὰ ὡρισμένα χάλκινα μνημεῖα ποὺ κοσμοῦσαν τὸν Ἱππόδρομον τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀναφέρεται ὅτι «τὰ ἔτηξαν χάριν τοῦ μετάλλου». 2*




Τὰ τέσσερα ἄλογα ποὺ ἐπέζησαν ἀπὸ τὸν Ἱππόδρομο


   Ἡ κατοχὴ ἐπίσης ὡρισμένων ἑλληνικῶν τόπων ἀπὸ τοὺς Φράγκους, ἔγινε πρόξενος νέων καταστροφῶν, μετατροπῶν ἀρχιτεκτονικῶν μνημείων τῆς ἀρχαιότητος σὲ χώρους κατοικίας ἢ σὲ φράγκικες ἐκκλησίες, πρᾶγμα ποὺ ὅπως εἴπαμε προηγουμένως εἶχε ἤδη ἀρχίσει νὰ γίνεται ἀπὸ τοὺς Βυζαντινοὺς αὐτοκράτορες. Ἀπὸ τὸν 14ο καὶ 15ο αἰ., ἐκδηλώθηκε ἔξαρσις νέας  λεηλασίας, ποὺ συνεχίσθηκε αὐξανόμενη μέχρι καὶ τὶς πρῶτες δεκαετίες τοῦ 19ου αἰ.. Ἡ βιβλιοθήκη τῆς Κωνστανινουπόλεως καὶ τῶν πολυπληθῶν μονῶν τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, ἦταν πλήρη χειρόγραφων κωδίκων καὶ παντὸς εἴδους καλλιτεχνικῶν θησαυρῶν. Ἀπὸ αὐτὰ χιλιάδες κατεστράφησαν ἀπὸ τοὺς Τούρκους κατὰ τὴ διάρκεια τῆς Ἀλώσεως τῆς Πόλεως τὸ 1453. Ἐπίσης πολλοὶ φιλόμουσοι ἡγεμόνες τῆς Ἰταλίας ἀλλὰ καὶ ἄλλων εὐρωπαϊκῶν χωρῶν ἄρχισαν νὰ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν ἀπόκτηση κωδίκων ἢ καὶ ἀρχαιοτήτων ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, γιὰ νὰ πλουτίσουν τὶς ἰδιωτικὲς συλλογές τους.

«Ἔκτοτε, κατὰ τοὺς ἐπακολουθήσαντας αἰῶνας τῆς δουλείας , ἡ θήρα καὶ ἡ ἀρπαγὴ τῶν πάσης κατηγορίας καὶ πάσης ὕλης μνημείων τῆς Ἱστορίας ἐν Ἑλλάδι καὶ ἐν Ἀνατολῇ γενικῶς ἔγινεν ἔργον, πολλάκις συστηματικόν, πολυαρίθμων Εὐρωπαίων ἐπισήμων καὶ μη, πρεσβευτῶν, προξένων καὶ ἄλλων διπλωματικῶν ὑπαλλήλων, περιηγητῶν, ἐμπόρων, ναυτικῶν καὶ εἴ τινος ἄλλου.

Καὶ ὑπῆρξε τόσο μέγας ὁ ἐπιδειχθεὶς ὑπ΄ αὐτῶν ζῆλος εἰς τὸ ἀνίερον τοῦτο ἔργον ὥστε, ὁσάκις ἠδυνάτουν νὰ ἀπαγάγουν ἐξ ὁλοκλήρου μνημεῖον τι, δὲν ἐδίσταζον, χάριν πλουτισμοῦ τῶν συλλογῶν των, νὰ τεμαχίζουν χειρόγραφα, νὰ διασποῦν τὴν ἐνότητα ἀρχειακῶν συλλογῶν διὰ νὰ οἰκειοποιηθοῦν πολύτιμα ἔγγραφα καὶ νὰ κολοβώνουν ἀρχαῖα μνημεῖα.

Τὰς ἐπιδόσεις ταῦτας φιλαρχαίων Εὐρωπαίων ἐν Ἑλλάδι, αἱ ὁποῖαι κατὰ τὸ μέγιστον μέρος των δύνανται νὰ χαρακτηρισθοῦν ὡς αἰσχρὰ ἀρχαιοκαπηλία, ἐπισημαίνει τις εὐχερῶς εἰς τὰ ἴδια αὐτῶν δημοσιεύματα, εἰς τὰ ὁποῖα μετὰ πολλῆς ἐνίοτε ὑπερηφανείας ἀνεκοίνουν ποῖα καὶ πόσα μνημεῖα τοῦ πνεύματος καὶ τῆς τέχνης κατόρθωσαν νὰ μετακομίσουν ἐξ Ἑλλάδος ἢ ἄλλων ἀνατολικῶν χωρῶν εἰς τὴν πατρίδα των. Ἐκ τούτων ἐλάχιστοι ὑπῆρξαν ἀληθῶς ἀρχαιόφιλοι· οἱ περισσότεροι ἦσαν ἄπληστοι ἔμποροι καὶ μεταπράται». (Ἐμμ. Πρωτοψάλτης, Ἱστορικὰ ἔγγραφα περὶ ἀρχαιοτήτων, ΑΘΗΝΑΙ 1967, Ἔκδοση Ἀρχαιολογικῆς Ἐταιρείας.)





1* Τὸ 336 π.Χ. ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος συγκρότησε στὴν Κόρινθο τὴ συμμαχία τῶν ἑλληνικῶν πόλεων ἐναντίον τῶν Περσῶν. Τὰ ἐπόμενα χρόνια ἡ δύναμη τῆς Κορίνθου περιορίστηκε καὶ σταδιακὰ ἐπισκιάστηκε ἀπὸ τὴ νεοσύστατη Ἀχαϊκὴ Συμπολιτεία. Τὸ 146 π.Χ. συμμάχησε μὲ τὴν Ἀχαϊκὴ συμπολιτεία σὲ μία τελευταία προσπάθεια τῶν Ἑλλήνων νὰ ἀντιμετωπίσουν τὸ Ρωμαῖο στρατηγὸ Λεύκιο Μόμμιο ποὺ βάδιζε πρὸς τὴν Πελοπόννησο. Οἱ Ἕλληνες ἡττήθηκαν στὸν Ἰσθμὸ καὶ ἀκολούθησε ἡ καταστροφὴ τῆς Κορίνθου…

2* Τὰ τέσσερα ἐπιχρυσωμένα ἄλογα τοῦ Ἱπποδρόμου τῆς Κωνσταντινουπόλεως εἶναι τὰ μόνα ποὺ διασώθηκαν ἀπὸ τὴ φωτιὰ ὅπου εἶχαν παραδοθεῖ γιὰ λιώσιμο τὰ περίφημα γλυπτὰ συμπλέγματα τοῦ Ἱπποδρόμου, κατὰ τὴν διάρκεια τῆς καταστροφῆς τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Σταυροφόρους τὸ 1204. Τὰ Ἄλογα διασώθηκαν ὡς τμῆμα τοῦ μεριδίου ἀπὸ τὰ λάφυρα ποὺ ἔλαβαν οἱ Βενετοὶ καὶ κοσμοῦν τὴν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Μάρκου. Τὰ ἄλογα, τὰ ὁποῖα ἔσερναν ἕνα τέθριππο ἄρμα, ἔχουν ταυτιστεῖ μὲ τὸ τέθριππο τοῦ Ἡλίου τοῦ Λυσίππου, τὸ ὁποῖο οἱ Ρόδιοι εἶχαν ἀναθέσει στοὺς Δελφοὺς γιὰ τὴ νίκη τους ἐπὶ τοῦ Δημητρίου Πολιορκητοῦ τὸ 305 π.X. (Πληροφορίες: Ἀθηνᾶ Κόλια-Δερμιτζάκη, καθηγήτρια Βυζαντινῆς Ἱστορίας, ΤΟ ΒΗΜΑ, Κυριακή 18-04-2004, «Λεηλατῶντας τὴ Βασιλεύουσα») Ἐπίσης, ἄλλες ἀναφορὲς («Παραστάσεις σύντομοι χρονικαί») τοῦ 8ου ἢ ἀρχὲς τοῦ 9ου αἰῶνα, ἀναφέρουν ὅτι τὰ ἄλογα, μαζὶ μὲ τὸ τέθριππο μπορεῖ νὰ εἶναι τὰ τέσσερα ἐπίχρυσα ἄλογα, ποὺ ἦρθαν ἀπὸ τὸ νησὶ τῆς Χίου ἐπὶ Θεοδοσίου ΙΙ. («Παραστάσεις σύντομοι χρονικαί», ἔργο τῆς βυζαντινῆς γραμματείας, ἄγνωστου συγγραφέα ἢ ἐκδότη, ἀφιερωμένο στὰ ἀξιοθέατα καὶ τὰ σπουδαιότερα μνημεῖα τῆς Κωνσταντινουπόλεως).


Βιβλιογραφία

-Ἐμμ. Πρωτοψάλτης, Ἱστορικὰ ἒγγραφα περὶ ἀρχαιοτήτων, ΑΘΗΝΑΙ 1967, Ἒκδοση Ἀρχαιολογικῆς Ἐταιρείας.

-Ἀρχαιολογικὴ Ἐφημερίς, Εὐρετήριον Πρώτης καὶ Δευτέρας Περιόδου, 1837-1874, Τόμος Πρῶτος, ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1973.

Εἰκόνες

"Views in Greece", Edward Dodwell, London, 1819

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου