Ἡ Ἐγκατάσταση τῶν Ἑβραίων στὴ Θεσσαλονίκη...

 

 

   Ὅλοι οἱ περιηγητὲς ποὺ ἐπισκέφθηκαν τὴ Θεσσαλονίκη κάνουν ἀναφορὰ γιὰ τὴν ἔντονη καὶ πολυπληθὴ παρουσία  τοῦ ἐβραϊκοῦ στοιχείου στὴν πόλη. Ἀπ΄ ὅλους ὅμως τοὺς περιηγητές, μόνο ὁ William Lithgow ἀναφέρει τὸν λόγο… 

[...] Ἡ Θεσσαλονίκη βρίσκεται στὴν ἀκροθαλασσιά, ἀνάμεσα σὲ δύο ποταμούς, τὸν Χαβρία καὶ τὸν Ἐχέδωρο. Εἶναι μία εὐχάριστη, μεγάλη καὶ θαυμάσια πόλη, γεμάτη μὲ κάθε εἴδους ἐμπόρευμα. Δὲν ὑπολείπεται σὲ τίποτε ἀπὸ τὴ Νάπολη τῆς Ἰταλίας, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν εὐγένεια. Τελοῦσε ἄλλοτε ὑπὸ τὴν κυριαρχία τῆς Βενετίας, ἔως ὅτου ὁ Μουράτ, ὁ γιὸς τοῦ Μωάμεθ, τὴν ἀπέσπασε ἀπὸ αὐτὴ τὴ Δημοκρατία. Ἀποτελεῖ τὸ κυριότερο μέρος τῆς Θεσσαλίας, ἡ ὁποία εἶναι ἐπαρχία τῆς Μακεδονίας, μαζὶ μὲ τὴν Ἀχαΐα καὶ τὴ Μυρμηδόνα, τὶς ἄλλες δύο ἐπαρχίες τῆς χώρας αὐτῆς.

Ἡ πόλη τῆς Θεσσαλονίκης ἔχει τώρα μετατραπεῖ σὲ διεθνὲς κέντρο τῶν Ἑβραίων, οἱ ὁποῖοι ἐδῶ εἶναι ἀπόλυτοι κύριοι ὑπὸ τὸν σουλτάνο καὶ κατέχουν τὴ μεγάλη ἀκατοίκητη ἔκταση ποὺ τοὺς περιβάλλει. Ἡ πόλη βρίσκεται συνεχῶς στὰ χέρια τους ἀπὸ τότε ποὺ ὁ Σουλεϊμάν κατέκτησε τὴ Βούδα στὴν Οὐγγαρία, στὶς 20 Αὐγούστου τοῦ ἔτους 1516. (Ἡ χρονολογία εἶναι λανθασμένη (ὀρθὸ 1541).

Σ’ αὐτόν οἱ Ἑβραῖοι δάνεισαν δύο ἑκατομμύρια νομίσματα καὶ γιὰ ἐνέχυρο τοὺς παραχωρήθηκε αὐτὴ ἡ πόλη καὶ ἡ ἐπαρχία της. Ἐδῶ μιλοῦνε τὴν ἑβραϊκὴ κατὰ τρόπο δημώδη καὶ ὡς μητρική τους γλῶσσα, ἄνδρες, γυναῖκες καὶ παιδιά, καὶ ὄχι ὁπουδήποτε ἀλλοῦ στὸν κόσμο. Ὅλοι οἱ κληρικοί, δηλαδή οἱ λεβιτικοὶ ἱερεῖς τους, ἀνατρέφονται ἐδῶ καὶ ἀπὸ ἐδῶ ἐξαπλώνονται στοὺς διάφορους προορισμούς τους [...]. (Lithgow: Travels and Voyages, 112-113)

***

   Ὁ Lithgow μᾶς δίνει μία σπουδαία πληροφορία τὴν ὁποία δὲν συναντοῦμε σὲ κανένα ἄλλο περιηγητικὸ κείμενο. Ἀφορᾷ τὴν ἐγκατάσταση τῶν Ἑβραίων στὴ Θεσσαλονίκη, οἱ ὁποῖοι –ὅπως ἀναφέρει– δάνεισαν στὸν σουλτάνο 2.000.000 νομίσματα γιὰ νὰ συνεχίσῃ τὶς πολεμικές του ἐπιχειρήσεις στὴν Οὐγγαρία καὶ σὰν ἐγγύηση τοὺς παραχωρήθηκε ἡ πόλη καὶ ὅλη ἡ ἐπαρχία της. 

   Ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν ἀκρίβειά τῆς πληροφορίας, σημασία ἔχει ὅτι ἡ παράδοση αὐτὴ ὑπῆρχε ἕναν αἰώνα μετὰ τὴν ἐγκατάσταση τῶν Ἑβραίων τῆς Ἰβηρικῆς στὴ Θεσσαλονίκη καὶ αὐτό δείχνει ὅτι οἱ ἄνθρωποι τῆς ἐποχῆς αἰσθάνονταν τὴν ἀνάγκη νὰ ἐρμηνεύσουν τὴν ἰσχυρὴ ἑβραϊκὴ παρουσία. Σημαντικὸ εἶναι ἐπίσης ὅτι ὁ Lithgow θεωρεῖ τὴν πόλη ἐφάμιλλη μὲ τὴ Νάπολη.

William Lithgow

    Ἀπό τοὺς πιὸ ταξιδεμένους Εὐρωπαίους περιηγητές ὁ William Lithgow γεννήθηκε γύρω στὰ 1582 στὸ χωριὸ Lanark τῆς Σκωτίας. Μία ἐρωτικὴ ἀπογοήτευση σὲ ἡλικία 25 ἐτῶν ὑπῆρξε ἡ αἰτία ποὺ τὸν ὥθησε νὰ ἀναζητήσῃ τὴ λησμονιὰ στὰ ταξίδια.

Φεύγοντας ἀπὸ τὴ Σκωτία καὶ μετὰ ἀπὸ μία μικρὴ περιπλάνηση στὶς χῶρες τῆς Κεντρικῆς Εὐρώπης, ἐγκαταστάθηκε στὸ Παρίσι γιὰ δέκα μῆνες. Ἀπὸ ἐκεῖ, στὶς 7 Μαρτίου 1609, ξεκίνησε νὰ γυρίσῃ τὸν τότε κόσμο σὲ μία περιηγητικὴ περιπέτεια ποὺ διήρκεσε 19 ὁλόκληρα χρόνια. Τὰ ταξίδια του πραγματοποιήθηκαν σὲ τρεῖς περιόδους. Τὸ πρῶτο ἀπὸ τὸ 1609 ἓως τὸ 1613, τὸ δεύτερο ἀπὸ τὸ 1614 ἔως τὸ 1616 καὶ τὸ τρίτο ἀπὸ τὸ 1620 ἔως τὸ 1627.

   Τὸ 1609, στὸ πλαίσιo τοῦ πρώτου ταξιδιοῦ του, ἐπισκέφθηκε τὴν Ἑλλάδα. Περιηγήθηκε τὴν Πελοπόννησο, τὴν Κρήτη καὶ τὰ νησιὰ τοῦ Ἀρχιπελάγους. Ἐπισκέφθηκε τὴν Εὔβοια καὶ ἀπὸ ἐκεῖ κατέληξε στὴ Θεσσαλονίκη. Κατόπιν πέρασε στὸ Ἅγιο Ὄρος καὶ μετὰ στὴ Μικρὰ Ἀσία. Ἐπισκέφθηκε τὶς χῶρες τῆς Μέσης Ανατολῆς, τὶς ἀκτὲς τῆς Βορείου Ἀφρικῆς, τὴν Ἰσπανία καὶ ἀπὸ ἐκεῖ, μέσω Γαλλίας, ἐπέστρεψε στὴ Σκωτία τὸ 1613.

   Δὲν ἔχουμε πληροφορίες γιὰ τὰ τελευταῖα χρόνια τῆς ζωῆς του. Πιθανὸν πέθανε μετὰ τὸ 1645 καὶ ἐτάφη στὸ μικρὸ κοιμητήριο Saint-Kentigern τῆς γενέτειράς του. Τὸ χρονικό του πραγματοποίησε ἀλλεπάλληλες ἐκδόσεις μὲ διαφορετικοὺς τίτλους καὶ χρησιμοποιήθηκε σὰν ὁδηγὸς ἀπὸ τοὺς περιηγητὲς τῶν μεταγενέστερων χρόνων.

Ἐνδεικτικὴ βιβλιογραφία:
Lithgow: A Most Delectable. Lithgow: The Totall Discourse.

Lithgow: Lithgow’s Nineteen Years.

Reinach: Les voyages.

Σιμόπουλος: Ξένοι ταξιδιώτες, τ. Α’, 480-489.

Vingopoulou: Le monde grec, 86-87 καὶ 379 (χάρτης).

Βιβλιογραφία 

-Τὸ βιβλίο τῆς κας Βιγγοπούλου «Le monde grec» θὰ τὸ βρεῖτε --> helios-eie.ekt.gr/

-«Ἡ Θεσσαλονίκη τῶν Περιηγητῶν, 1430-1930,

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΩΝ

Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου & Ευάγγελος Α. Χεκίμογλου,

ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, ἐκδόσεις ΜΙΛΗΤΟΣ

-Ἡ εἰκόνα τοῦ Lithgow εἶναι ἀπὸ τὸ βιβλίο του, «Travels and voyages through Europe, Asia, and Africa, for nineteen years», J. Meuros, 1770 --> Travels and voyages