Στὸ βιβλίο τοῦ Emm. Miller, «Le mont Athos. Vatopedi. L'île de Thasos», Paris 1889, σελ. 336-366, διαβάζουμε τὶς ἐντυπώσεις τοῦ συγγραφέα σὲ μορφὴ ἐπιστολῶν πρὸς τὴ γυναίκα του, καταγραμμένες κατὰ τὴ σύντομη παραμονή του στὴν πόλη τοῦ Θερμαϊκοῦ. Ὁ κύριος σκοπὸς του δὲν εἶναι νὰ περιγράψῃ τὴ Θεσσαλονίκη καὶ νὰ δώσῃ πληροφορίες γιὰ τοὺς κατοίκους της, ἀλλὰ -μὲ τὴν πρόθυμη συγκατάθεση τοῦ σουλτάνου, καθῶς καὶ τοῦ πασσᾶ τῆς πόλης- ν΄ ἀρπάξῃ ἓνα ὡραῖο ἀρχαῖο μνημεῖο, τὶς λεγόμενες μὲ τὸ καστιλιάνικο ἰδίωμα τῶν Ἰσπανοεβραίων, «Incantadas» (Μαγεμένες) ἢ τὰ λεγόμενα ἀπὸ τοὺς Ἓλληνες, «Εἴδωλα». Δηλαδὴ νὰ μιμηθῇ τὴν πράξη ποὺ πρὶν 64 χρόνια εἶχε κάνει στὴν Ἀθήνα ὁ γνωστὸς λόρδος Thomas Bruce, ἢ κόμης Elgin, ἀφαιρῶντας ἀπὸ τὸ Ἐρέχθειον ὡρισμένα μάρμαρα καὶ κόρες. Καὶ ἐνῶ γιὰ τὴν ἐπιστροφὴ τῶν Ἐλγινείων μαρμάρων ἔγινε καὶ γίνεται μεγάλος θόρυβος, ἀγνοήθηκε τελείως τὸ ἲδιο πράγμα γιὰ τὸ μνημεῖο Incantadas τῆς Θεσσαλονίκης, ποὺ ὑψωνόταν ἂλλοτε στὸν χῶρο τῆς ἀρχαίας ἀγορᾶς της.
Ὁ Miller, γνωστὸς γιὰ τὶς ἀρχαιολογικὲς καὶ τὶς ἱστορικές του ἔρευνες στὴ Θάσο καὶ τὴν ἀρπαγὴ ὡρισμένων μαρμάρων, ὁσμίζεται νέα λεία, πλουσιότερη, ὅταν μαθαίνει κατὰ τὸ τέλος Σεπτεμβρίου ἀρχὲς Ὀκτωβρίου 1864, παραμονὲς τῆς ἀναχώρησῆς του ἀπὸ τὴ Θάσο γιὰ τὴ Θεσσαλονίκη, ὅτι στὴν πόλη αὐτὴ ἔχουν ἀρχίσει νὰ κατεδαφίζουν τὰ τείχη της. Ἀναταράζεται μὲ τὴν ἰδέα ὅτι πολλὰ θὰ μποροῦσε νὰ βρῇ μέσα στὰ χαλάσματα. Στὶς 10 Ὀκτωβρίου γράφει χαρούμενος στὴ γυναίκα του στὸ Παρίσι ὅτι ὁ μεγάλος βεζίρης Φουᾶτ πασσᾶς τοῦ ἀνακοίνωσε μὲ τηλεγράφημα ὅτι ὁ σουλτάνος τοῦ ἐπιτρέπει ν΄ ἀφαιρέσῃ καὶ νὰ πάρῃ μαζί του στὸ Παρίσι τὶς ὀκτῶ μορφὲς τῶν Incantadas τῆς Θεσσαλονίκης, ποὺ τόσο πολὺ τὶς ἐπιθυμοῦσε.
Καὶ τῆς γράφει κατὰ λέξη: «Ὁ ἐβραϊκὸς καὶ ὁ ἑλληνικὸς πληθυσμὸς τῆς Θεσσαλονίκης θὰ ἐκμανῇ, ὅταν μάθει ὅτι θὰ τοῦ πάρουν αὐτὰ τὰ ἀγάλματα. […]… Θὰ πρέπει ὁ πασᾶς νὰ στείλῃ στρατιωτικὴ δύναμη, γιατὶ ὅσο καὶ νὰ εἴμαστε ἐχέμυθοι, τὸ νέο θὰ διαδοθῇ πολὺ γρήγορα. […]… Βιάζομαι νὰ βρεθῷ στὴ Θεσσαλονίκη γιὰ νὰ ἐπιστατήσῳ σὲ ὅλα αὐτά. Δυστυχῶς δὲν μπορῶ νὰ εἶμαι παντοῦ, καὶ ἔχω ἐδῶ ἀκόμη δουλειά, ἂν καὶ ἒχουμε κιὅλας δουλέψει πολύ».
Ὁ Miller ἔρχεται μὲ γαλλικὸ πολεμικὸ στὴ Θεσσαλονίκη στὶς 30 Ὀκτωβρίου 1864 προερχόμενος ἀπὸ τὴ Θάσο. Δὲν προσορμίζεται στὸ γνωστὸ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα λιμάνι της, ἀλλὰ στὴν περιοχὴ τῶν Μύλων τοῦ Ἀλλατίνι, γιατὶ ἐκεῖ σκόπευαν νὰ μεταφέρουν κρυφὰ τὰ γλυπτὰ τῶν Incantadas, ὥστε νὰ μὴν ἀντιληφθῇ ὁ λαὸς ὅτι σκόπευαν νὰ τὰ μεταφέρουν στὸ ἐξωτερικό. Ἔτσι ἂλλωστε τοὺς εἶχε συμβουλεύσει νὰ κάνουν ὁ πρόξενος τῆς Γαλλίας Pontcharra.
Τὸ σχέδιο ὅμως τῆς ἀρπαγῆς τοῦ ἀρχαίου μνημείου εἶχε διαρρεύσει στὴν πόλη καὶ μερικὰ πρόσωπα εἶχαν κιὅλας ἐκδηλώσει τὶς ἀνησυχίες τους. Ὁ Miller ὅμως, ἔχοντας τὴν εὔννοια τοῦ πασᾶ, ξεκίνησε τὶς ἐργασίες ἀρπαγῆς τοῦ μνημείου τὴ Δευτέρα 2 Νοεμβρίου. Στὸ μεταξὺ ὁ ἀναβρασμὸς μεγάλωνε φοβερὰ μέσα στὴν πόλη. Ὅλοι οἱ ξένοι πρόξενοι τηλεγραφοῦσαν στὴν Κωνσταντινούπολη, γιὰ νὰ ἀποτρέψουν τὴν ἀρπαγὴ τῶν ἀγαλμάτων.
Ἡ ἔλλειψη βαρούλκου καὶ ἄλλα τεχνικὰ ἐμπόδια ἀπέτρεψαν προσωρινὰ τὴν συνέχεια τῶν «ἐργασιῶν»τοῦ Μiller, οἱ ὁποῖες συνεχίσθηκαν στὶς 4 Νοεμβρίου παρουσία τοῦ κυβερνήτη τοῦ γαλλικοῦ πολεμικοῦ καὶ τῶν ναυτῶν. Τοῦρκοι στρατιῶτες μὲ μπαστουνόξυλα ἀπομάκρυναν τοὺς περίεργους ποὺ συνοθοῦνταν ἐκεῖ γύρω καὶ παρακολουθοῦσαν μὲ ἐνδιαφέρον καὶ συγκίνηση τὸ θέαμα.
Ὁ Miller, ὁ νέος Ἔλγιν, εἶναι σχολαστικὰ διεξοδικὸς στὴν περιγραφὴ τῶν διαδικασιῶν γιὰ τὴν ἀπόσπαση τῶν ἀναγλύφων, τῶν ἀγαλμάτων καὶ τῶν ἂλλων ἀρχιτεκτονικῶν μελῶν τοῦ μνημείου. Μιλεῖ ἐπίσης καὶ γιὰ ὁρισμένα ἀτυχήματα κατὰ τὴν ἀποκαθήλωσή τους, ὅπως ἒγινε καὶ μὲ τὰ γλυπτὰ τῆς Ἀκρόπολης, καθῶς καὶ γιὰ τὴν συρροὴ τοῦ κόσμου ποὺ ἔδειχνε τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν τύχη τοῦ μνημείου.
Στὶς 12 Νοεμβρίου εἶχαν ἀποκαθηλωθεῖ καὶ τὰ τελευταῖα ἀγάλματα. Ὁ πασσᾶς ἒστειλε στὸν Miller βοϊδάμαξες γιὰ τὴν μεταφορὰ τῶν ἀρχαίων τμημάτων στὸ λιμάνι. Οἱ δυσκολίες πολλὲς, γιατὶ οἱ δρόμοι τῆς Θεσσαλονίκης ἦταν πάρα πολὺ στενοὶ καὶ παρουσίαζαν γωνίες καὶ τὸ λιθόστρωτο ἦταν κακοστρωμένο καὶ γεμάτο λακκοῦβες. Πολὺ δύσκολη γιὰ κάρα 8 βοδιῶν ἡ διαδρομὴ αὐτὴ.
Μὲ πολὺ κόπο ἀλλὰ καὶ μὲ τὴ βοήθεια ποὺ τοῦ πρόσφερε ὁ Γάλλος ναύαρχος d’ Adoville ποὺ τοῦ ἔστειλε τὸ πολεμικὸ «La Mouette» καὶ τοῦ ἒθεσε στὴ διάθεσή του τὰ ἀναγκαῖα μηχανήματα ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄνδρες τοῦ πληρώματος, ὁ Miller καταφέρνει νὰ φορτώσῃ στὸ πολεμικὸ καὶ τὰ πιὸ μεγάλα μάρμαρα, τὰ ἀγάλματα, τοὺς στυλοβᾶτες καὶ τὰ ἐπιστύλια.
Τὶς τελευτεῖες μέρες, ἀρχὲς Δεκεμβρίου, ποὺ ὁ Miller μεταφέρει μὲ τὴ συγκατάθεση τοῦ πασσᾶ, τὰ τελευταῖα κομμάτια, μαθαίνει ὅτι στὶς ὑπώρειες τοῦ Ὀλύμπου, στὴν ἄκρη τῆς θάλασσας, στὸ Κίτρος, ἔχουν βρεθεῖ ἀρχαιότητες. Εἶναι ἄραγε τὰ λείψανα τῆς Πύδνας ἢ τοῦ Δίου ἢ κάποιου ἂλλου ἀρχαίου οἰκισμοῦ;
Οἱ Μαγεμένες φιλοξενοῦνται στὸ Λοῦβρο...
Βιβλιογραφία
«ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ δημοσιευμένα μεταξὺ 1981-1990», Ἀπόστολου Ε. Βακαλόπουλου, ἐκδ. ΒΑΝΙΑΣ, θεσσαλονίκη 1991, σελ. 50-57.
Φωτογραφίες
2. «The antiqvities of Athens, Stuart, James, 1713-1788; Revett, Nicholas, 1720-1804; Newton, William, 1735-1790, . ed; Reveley, Willey, d. 1799; Woods, Joseph, 1776-1864; Cockerell, C. R. (Charles Robert), 1788-1863; Kinnard, W. (William), d. 1839; Donaldson, Thomas Leverton, 1795-1885; Jenkins, William; Railton, W. (William), d. 1877, London : Printed by J. Haberkorn, 1762 --> www.archive.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου