Ἀθηναίων Πολιτεία, Ἀριστοτέλους

Ὁ συνολικὸς ἀριθμὸς τῶν πολιτειῶν τοῦ Ἀριστοτέλους ὃπως προκύπτει ἀπὸ τὰ ἀποσπάσματα, ποὺ διασώθηκαν σὲ διάφορους συγγραφεῖς, εἶναι 99. Στὰ 51 ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἀποσπάσματα τὸ ὂνομα τοῦ Ἀριστοτέλη καὶ ὁ τῖτλος τῶν Πολιτειῶν ἀναφέρονται ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἒτσι:

«Ἀριστοτέλης ἐν τῇ ……..ων πολιτεία». Σὲ ἂλλα 16 ἀναφέρεται ὁ Ἀριστοτέλης, ἀλλὰ ὂχι καὶ τὸ ὂνομα τῆς πολιτείας. Καὶ στὰ ὑπόλοιπα εἶναι πρόδηλα ἀπὸ τὸ περιεχόμενο, καὶ τοῦ Ἀριστοτέλους τὸ ὂνομα καὶ τῆς πολιτείας. Ἒτσι, καταρτίσθηκε ὁ κατάλογος τῶν πολιτειῶν τοῦ Ἀριστοτέλους:

Ἀθηναίων	Κυρηναίων	Ἀντανδρίων	Ἐπιδαμνίων
Αἰγινητῶν	Λακεδαιμονίων	Ἀδραμυτηνῶν	Ἐρετριέων
Αἰτωλῶν	Λευκαδίων	Ἐπιδαυρίων	Ἐρυθρέων
Ἀκαρνάνων	Λοκρῶν	Θηβαίων	Ἐστιαίων
Ἀκαγαντίνων	Λυκίων	Ἰασέων	Ζαγκλαίων
Ἀμβρακιωτῶν	Μασσαλιωτῶν	Κρητῶν	Ἠραιέων
Ἀργείων	Μεγαρέων	Κροτωνιατῶν	Ἠρακλεωτῶν
Ἀρκάδων	Μεθωναίων	Κυθηρίων	Θηραίων
Ἀχαιών	Μηλιέων	Μηλίων	Ἰστιαίων
Βοττιαίων	Ναξίων	Μιλησίων	Καρχηδονίων
Γελώων	Νεαπολιτῶν	Ρηγίνων	Καταναίων
Δελφῶν	Ὀπουντίων	Ροδίων	Κλαζομενίων
Δηλίων	Ὀρχομενίων	Σολέων	Κώων
Ἠλείων	Παρίων	Συβαριτῶν	Λαρισαίων
Ἠπειρωτῶν	Πελληναίων	Τηνίων	Λεοντίνων
Θετταλῶν	Σαμίων	Χαλκηδονίων	Μαγνήτων
Ἰθακησίων	Σαμοθρακῶν	(16)	Μαντινέων
Ἰμεραίων	Σικυωνίων		Μολοσσῶν
Κίων	Σινωπαίων	Ἀμφιπολιτῶν	Μυτιληναίων
Κερκυραίων	Συρακοσίων	Ἀντισσαίων	Ῥοδίων
Κιανῶν	Ταραντίνων	Ἀπολλωνιστῶν	Φαρσαλίων
Κολοφωνίων	Τεγεατῶν	ἐν Πόντῳ	Χαλκιδέων
Κορινθίων	Τενεδίων	Ἀρυδηνῶν	Χίων
Κυθνίων	Τροιζηνίων	Ἀφυταίων	Ὠρειτῶν
Κυμαίων	Φωκαέων	Βυζαντίων
Κυπρίων	(51)

Γιὰ τὴν προπαρασκευὴ τοῦ συγγράμματος ὁ Ἀριστοτέλης θὰ χρησιμοποίησε βέβαια πολλοὺς συνεργᾶτες καὶ μάλιστα τοὺς ἐπιδεξιώτερους ἀπὸ τοὺς μαθητάς του. Τὴν συγγραφή ὃμως μποροῦμε νὰ συμπεράνουμε ὃτι τὴν ἒκανε ὁ ἲδιος.

Πρώτη στὸ ὃλο ἒργο ἦταν ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία, σὰν αὐθεντικὴ ἀλλὰ ἡ ὁποία χάθηκε καὶ πιὸ νωρὶς ἀπὸ τὰ ἂλλα ἒργα. Γιατὶ καὶ ὁ Φώτιος ποὺ τὴ γνώρισε ἀπὸ κάποια ἐπιτομὴ, καὶ ὁ παλαιότερός του Ἠσύχιος, δὲν ἀναφέρουν κανένα ἀκριβὲς της ἀπόσπασμα. Εἶναι δε περίεργο ὃτι συνέβη τόσο νωρὶς ἡ ἀπώλειά της, γιατὶ βέβαια ὑπῆρχαν πολλὰ ἀντίγραφά της, καὶ τῆς ἀποδιδόταν πολὺ μεγάλη σημασία διότι εἶχε γραφτεῖ ἀπὸ ἲδια καὶ προσωπικὴ ἀντίληψη τοῦ Ἀριστοτέλους, ὁ ὁποῖος τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς ζωῆς του ἒμεινε στὴν Ἀθήνα.

Ἀπὸ τὸ ἒργο του αὐτό, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ἐπόμενους συγγραφεῖς δανείζονταν πληροφορίες, κρίσεις καὶ περικοπές. Ὁ Κικέρων εἶχε τὸ ἒργο αὐτὸ στὴν βιβλιοθήκη του, ὁ Πλούταρχος ἀπὸ αὐτὸ ἰδίως ἂντλησε τὸν βίο τοῦ Σόλωνα καὶ μὲ αὐτὸ διευκρίνησε πολλὰ στοὺς βίους τοῦ Θησέα, τοῦ Περικλῆ καὶ τοῦ Νικίου. Ὁ Ἀρποκρατίων δε τέλος καὶ ὃλοι οἱ λεξικογράφοι ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἒργο πῆραν σαφεῖς πληροφορίες γιὰ τοὺς Ἀθηναϊκοὺς θεσμούς.

Αὐτὴ τὴ χρησιμοποίηση τοῦ ἒργου ἀπὸ πολλοὺς συγγραφεῖς, ἀναφέρει καὶ ὁ Th. Reinach σὰν αἰτία τῆς ἀπώλειᾶς του, ἰσχυριζόμενος ὃτι οἱ Βυζαντινοὶ ἀντιγραφεῖς θεωροῦσαν ἀνωφελὲς νὰ ἐπιχειρήσουν τὴν ἀντιγραφὴ ἒργου τὸ ὁποῖο ὁλόκληρο σχεδόν, κατὰ τὴν ἀντίληψή τους, περιλαμβανόταν ἀποσπασματικὰ σὲ ἂλλα συγγράματα.
Βέβαιο εἶναι ὃτι ἢδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῆς Ἀναγεννήσεως ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία θεωρεῖτο ἀπωλεσθεῖσα ὀριστικὰ, καὶ ἀπὸ τότε μόνο τὰ συλλεγέντα ἀπὸ ἂλλες μεριὲς αὐθεντικὰ ἢ ἀλλοιωμένα ἀποσπάσματα, 90 περίπου, καὶ ἡ δισέλιδη περίληψη τῶν περιεχομένων της, ἡ γνωστὴ μὲ τὸν τῖτλο «ἐκ τῶν Ἠρακλειδῶν περὶ πολιτείας Ἀθηναίων», ἒδιναν κάποια ἰδέα αὐτῆς καὶ τῆς ὃλης πραγματείας τῶν πολιτευμάτων ἀπὸ τὸν Ἀριστοτέλη.

  

  

Ἀριστοτέλης,  Francesco Hayez, 1811.

Τὸ 1885 ὃμως σὲ φθαρμένο πάπυρο τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Βερολίνου ἀνέγνωσαν ἀποσπάσματα ἱστορικῆς ὓλης, τὰ ὁποῖα ἀναγνωρίσθηκαν ὃτι ἀνῆκαν στὴν Ἀριστοτελικὴ Ἀθηναίων Πολιτεία. Ἐπειδὴ δε ὁ πάπυρος προερχόταν ἀπὸ τὴν Αἲγυπτο, ὃπου εἶχαν ἢδη βρεθεῖ οἱ λόγοι τοῦ ρήτορα Ὑπερείδη καὶ τὸ Παρθένιον τοῦ ποιητοῦ Ἀλκμάνος, γεννήθηκε ἡ ἐλπίδα ὃτι ἐκεῖ θὰ βρισκόταν καὶ ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία, καθῶς μάλιστα σὲ κάποιον κατάλογο Αἰγυπτιακῆς βιβλιοθήκης, ὁ ὁποῖος βρισκόταν στὴν Πετρούπολη, βεβαιωνόταν πῶς τὸ ἒργο βρισκόταν στὴν Αἲγυπτο κατὰ τὸν 3ο μ.Χ. αἰῶνα.

Καὶ ἡ ἐλπίδα ἒγινε πραγματικότητα μετὰ ἀπὸ λίγο καιρό. Τὸ 1891 ἀναγγέλθηκε στὸ Λονδῖνο, ὃτι μεταξὺ δέσμης παπύρων, ἂγνωστο πῶς καὶ πότε εἰσαχθέντων στὸ Βρετανικὸ μουσεῖο, ἀνευρέθῃ ἡ Ἀθηναίων Πολιτεία τοῦ Ἀριστοτέλους. Μετὰ ἀπὸ λίγες ἐβδομάδες ἐκδόθηκε ἀπὸ τὸν Kenyon κατὰ πρώτη φορὰ.

Ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τὸ κείμενο, ἀναγνωρίσθηκε ὡς αὐθεντικό, διαπιστώθηκε μάλιστα καὶ ἡ μεγάλη ἀρχαιότητα τοῦ ἐγγράφου, ποὺ ἀναγόταν στὸν 1ο μ.Χ. αἰῶνα…

Νέα Ἐφημερίς, ἀρ. φύλ. 15, 15.01.1891

ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΙΣ

ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΠΑΠΥΡΟΣ ΕΚ ΤΩΝ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ

ἄρτι εὑρεθεὶς καὶ ἀποκτηθεὶς

Εἶνε γνωστόν, ὅτι τὰ πολιτικὰ τοῦ μεγάλου φιλοσόφου τῆς ἀρχαιότητος τοῦ Ἀριστοτέλους εἰσὶ τὸ πόρισμα ἑκατοντάδος καὶ πλέον πολιτευμάτων τῶν ἀρχαίων καιρῶν, ἅτινα εἶχε φροντίσει καὶ συλλέξει πρὸς μελέτην καὶ συμπεράσματα. Καὶ ταῦτα μὲν ἔκτοτε θεωροῦνται ἀπολεσθέντα, μένουσι δὲ μόνον τὰ ἀθάνατα πολιτικὰ, ὁ καρπὸς τῆς τοσαύτης ἐπεξεργασίας, ἐκ μελέτης ἐπὶ τοῦ τρόπου, καθ’ ὃν ἐπολιτεύοντο οἱ διάφοροι τότε λαοὶ. Ἀλλὰ μετὰ χαρᾶς ὁ κόσμος ἔμαθεν ἐπ’ ἐσχάτων, καὶ ἰδίως ὁ τῶν πολιτικῶν ἀνδρῶν τῆς ἐποχῆς κόσμος, ὅτι μεταξὺ διαφόρων παπύρων, οὓς ἐν Αἰγύπτῳ τελευταῖον ἠγόρασεν, ἄδηλον πῶς περιελθόντας εἰς γνῶσίν του, τὸ Βρεττανικὸν Μουσεῖον, εὑρέθη καὶ ὁ περιέχων ἓν ἐκ τῶν πολιτευμάτων, ἐφ’ οἷς ᾠκοδόμησε τὰ ἀθάνατα πολιτικὰ ὁ περικλεὴς πάνσοφος ἕλλην Ἀριστοτέλης, τοῦτο δὲ ἀκριβῶς εἶνε τὸ πολίτευμα τῶν Ἀθηναίων, δι’ ὃ ἀγάλλεται πᾶσα ψυχὴ συμπολίτου μας σήμερον. Αἱ σπουδαῖαι ἐφημερίδες τῆς Ἀγγλίας, οἱ Καιροὶ καὶ ἄλλαι, ἀφιερόνουν μακρότατα ἄρθρα εἰς τὴν πολύτιμον ταύτην εὕρεσιν, ἧς δὲν ἀμφιβάλλομεν, ὅτι ταχέως θὰ ἔχωμεν τὸ κείμενον δημοσιευμένον πρὸς χαράν μας ἄμετρον τῶν φιλολόγων, ἀπόλαυσιν δ’ ἀνέκφραστον τῶν πολιτικῶν ἀνδρῶν ἁπάσης τῆς γῆς.

Αριστοτέλης - Αθηναίων Πολιτεία

Ἡ Νέα Ἐφημερὶς εἶναι ἀπὸ τὴν ψηφιοθήκη τοῦ ΑΠΘ, invenio.lib.auth.gr