Τα Χριστούγεννα στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό...

Της Πολυμέρου-Καμηλάκη, Αικατερίνης*

     Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων αντικατέστησε πιθανότατα αρχαιοελληνικές ή ρωμαϊκές γιορτές, όπως τα Σατουρνάλια, τα Κρόνια κ.ά., συνδεδεμένες με τις χειμερινές τροπές του ήλιου (το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 22 Δεκεμβρίου).

     Περιλαμβάνει τις ημέρες από την παραμονή των Χριστουγέννων (24 Δεκεμβρίου) έως την παραμονή των Θεοφανείων (5 Ιανουαρίου). Έτσι, είναι φυσικό, οι χριστιανικές γιορτές, όπως είναι η Γέννηση του Χριστού, η εορτή του Αγίου Βασιλείου, η Περιτομή και η Βάπτιση να έχουν συνδεθεί με συνήθειες που αποσκοπούσαν στον εξευμενισμό των δαιμονικών όντων και στην ευετηρία (καλοχρονιά).

     Κύριο χαρακτηριστικό των ημερών αυτών είναι οι αγερμοί (κάλαντα) από μικρούς και μεγάλους, οι μεταμφιέσεις, οι προληπτικές ενέργειες για το καλό της χρονιάς κ.ά.

Τὸ γιοφύρι τοῦ Μανώλη...

     Ἡ Τσοῦκα, οἰκισμὸς τοῦ Παλιοκάτουνου, (Δῆμος Φραγκίστας, Εὐρυτανία) φαντάζει ἀσήμαντη στὸ πέρασμα τοῦ ματιοῦ ἀπὸ χάρτη τῆς περιοχῆς, ἔχει ὅμως νὰ ἐπιδείξῃ πολλά. Πρῶτο τὸ Κὰστρο της, στὸ πάνω χωριό, μὲ περίμετρο περίπου τὰ 500 μέτρα, ἕνα ἀνεξερεύνητο κάστρο ποὺ σὲ πιάνει δέος στὸ ἀντίκρυσμά του. Πάνω στὸ παλιό, χτίστηκε μετέπειτα ἄλλο, ποὺ τὰ σημάδια του εἶναι ἔντονα κι αὐτά.

     Ἀνατολικὰ τοῦ χωριοῦ ὁ Ἀγραφιώτης ποταμός, μὲ τὸ περίφημο τοξοτὸ γεφύρι τοῦ Μανώλη ποὺ χτίστηκε τὸ 1659, ἔχει ὕψος 22μ. καὶ τὸ ἄνοιγμα στὶς βάσεις του 30μ. Ὁ χτίστης του, ἦταν ὁ Μανώλης, ἀπὸ τὸν ὁποῖον πῆρε τὸ ὄνομά του. Τὸ γεφύρι τοῦ Μανώλη εἶναι τὸ τελευταῖο γεφύρι τοῦ Ἀγραφιώτη. Σηματοδοτεῖ τὴν ἔξοδο τοῦ ποταμοῦ στὴν Λίμνη τῶν Κρεμαστῶν. Βρίσκεται λίγο πρὶν τὴν παλιὰ συμβολὴ τῶν τριῶν κυρίων ποταμῶν τῆς περιοχῆς, τοῦ Ἀχελώου καὶ τῶν παραποτάμων του, Ἀγραφιώτη καὶ Μέγδοβα. Λίγο πιὸ κάτω, τὸ 1964 κατασκεύαστηκε τὸ φράγμα τῶν Κρεμαστῶν ποὺ δημιούργησε τὴν ὁμώνυμη τεχνητὴ λίμνη. Ἦταν φυσικὸ ὅτι ἡ λίμνη θὰ ἀνέβαζε τὴν στάθμη τοῦ νεροῦ κοντὰ στὶς ἐκβολὲς τῶν ποταμῶν. Ἐπειδὴ τὸ γεφύρι τοῦ Μανώλη βρίσκεται στὶς παρυφὲς τῆς λίμνης, ἀνάλογα μὲ τὸ ὕψος τῶν βροχοπτώσεων κάθε χρονιᾶς, ἄρχισε πότε νὰ ἐμφανίζεται καὶ νὰ ἐξαφανίζεται.

Άλλο Αλβανοί και άλλο Αρβανίτες...

Άγνοια η και διαστρέβλωση της Ιστορίας προδίδει η καινοφανής άποψη που ακούσθηκε ότι δηλαδή μεγάλοι ήρωες του 1821 και των μετέπειτα εθνικών αγώνων υπήρξαν Αλβανοί.

του Κωσταντίνου Χολέβα

     Γίνεται σύγχυση με τους Αρβανίτες, τους αρβανιτόφωνους Έλληνες. Άλλο, όμως, Αλβανοί και άλλο Αρβανίτες. Υπάρχει μεγάλη διαφορά. Και εξηγούμεθα:

     Ο Μάρκος Μπότσαρης, στην μνήμη του οποίου ασεβούν πολλοί, ήταν Έλλην αρβανιτόφωνος, όπως όλοι οι Σουλιώτες. Η ελληνική του συνείδηση φαίνεται και από την περίφημη φράση που είπε όταν πρωτοπάτησε στα Επτάνησα : "Ο Έλλην δεν μπορεί να αισθάνεται ελεύθερος εκεί όπου κυματίζει η Βρεττανική σημαία". 

Ὁ Ὄλυμπος τοῦ Μελετζῆ...

Ο Σπύρος Μελετζής στην κορυφή του Μύτικα. Αύγουστος 1948.

     Η αγάπη του Σπύρου Μελετζή για τον Όλυμπο είναι γνωστή: όχι μόνο από το 1948 μέχρι το 1993 (σε ηλικία 87 ετών!..) έχει ανέβει στην κατοικία των θεών δεκαέξι φορές, όχι μόνο έχει τραβήξει αναρίθμητες φωτογραφίες κάθε γωνιάς και κάθε πλευράς του υψηλότερου βουνού της Ελλάδας και του έχει αφιερώσει ειδικό φωτογραφικό λεύκωμα, αλλά επίσης, εμπνεόμενος από τις ομορφιές και από το τι συμβολίζει, τόσο στον αρχαιοελληνικό όσο και στον νεοελληνικό κόσμο, έχει γράψει, ως πληθωρική καλλιτεχνική φύση, και πολλά ποιήματα εκ των οποίων -δυστυχώς- ελάχιστα έχουν δει το φως της δημοσιότητας.

Τὰ βυζαντινὰ κάστρα τῆς Θράκης...

Τὸ ἐσωτερικὸ τοῦ κάστρου τοῦ Πυθίου σὲ παλαιότερη φωτογραφία

     Μαγικὰ σημεῖα συσσωρευμένης γνώσεως παλαιοτέρων ἐποχῶν καὶ αἴσθησης ζωῆς τοῦ παρελθόντος ἀποτελοῦν τὰ κάστρα. Ἡ γεωγραφία τοῦ χώρου καθορίζει τὸν τόπο τους, τὰ ὑλικὰ τῶν βουνῶν καθορίζουν τὸ κτίσιμό τους, τὸ χρῶμα τῆς πέτρας καθορίζει τὸ χρῶμα τους. Τὰ ἐρειπωμένα κάστρα μὲ τοὺς ἀκανόνιστους ὄγκους τους δύσκολα μπορεῖς νὰ τὰ ξεχωρίσῃς· ἀπὸ μακριὰ μοιάζουν νά ΄χουν γίνῃ ἕνα μὲ τὰ βράχια καὶ τὴν πέτρα τῆς περιοχῆς. Ἡ ἐπέμβαση τοῦ ἀνθρώπου δέθηκε μὲ τὸ ἔργο τῆς φύσεως. 
Ὁ Προκόπιος τὸν 6ο αἰ., ἀναφέρει ὁτι στὰ Βαλκάνια, ὑπάρχουν τουλάχιστον 600 σημεῖα στὰ ὁποῖα κτίσθηκαν κάστρα ἢ βελτιώθηκαν τὰ τειχίσματα τους, ἀπὸ τὸν Ἰουστινιανό. Τὰ περισσότερα ἀπὸ αὐτὰ τὰ σημεῖα ἔχουν πλέον ταυτισθεῖ. 

Ἡ Θράκη αἱμοδότης τῶν ἀγώνων...

Δρόμος στὴ Σωζόπολη, 1933

     H Θράκη, με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, υπήρξε μια σημαντική κοιτίδα του ελληνισμού. H γειτνίασή της με τις Παραδουνάβιες ηγεμονίες και τη Ρωσία, καθώς και η εκτεταμένη θρακική παραλία της Μαύρης Θάλασσας μετέτρεψαν την Ανατολική και Βόρεια Θράκη σε μεγάλο αιμοδότη των αγώνων. O τέταρτος μυημένος στη Φιλική Εταιρεία ήταν ο Αντ. Κομιτζόπουλος από τη Φιλιππούπολη. Μεγάλο μέρος των ομογενών της Οδησσού είχε θρακική καταγωγή, όπως ο Μαρασλής από τη Φιλιππούπολη και οι αδελφοί Κουμπάρη από τη Μεσημβρία. Οι παραθαλάσσιες πόλεις της σημερινής Βουλγαρίας -Μεσημβρία, Αγχίαλος, Σωζόπολη, Βάρνα- προσέφεραν ουσιαστική στήριξη στη Φιλική Εταιρεία. Ενα από τα σημαντικότερα παραρτήματα της Εταιρείας υπήρξε αυτό της Αδριανούπολης.

Καὶ τὰ τραγούδια λόγια εἶναι, τὰ λὲν' οἱ πικραμένοι…

Ὄλυμπος 1900, ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τοῦ LIFE, © Time Inc

«

«Μὴ μὲ μαλλώνεις Κίσσαβε, κονιαροπατημένε·

ἐγώ ‘μαι ὁ γέρο – Ἔλυμπος στὸν κόσμο ξακουσμένος…» 1*

     Στὸ περίφημο Κλέφτικο τραγοῦδι, ποῦ μαλλώνει ὁ Ὄλυμπος μὲ τὸν Κίσσαβο, καυχιέται ὁ Ὄλυμπος γιὰ τὶς καινούργιες δόξες του, τὶς Κλέφτικες, καὶ καταφρονεῖ τὸν Κίσσαβο τὸν κονιαροπατημένο· δὲν βλέπουμε ὅμως τοῦ Κισσάβου τὴν κατηγορία, καὶ μοναχὰ τοῦ Ὀλύμπου τὴν ἀπολογία μᾶς παραδίνει.  Δὲν ἔχουμε λοιπὸν ἕνα συνέρισμα μὲ ἴσα τὰ ὅπλα, γιὰ τὸ ποιό βουνὸ ἔχει τὴν πιὸ μεγάλη δόξα γιὰ τὶς Κλεφτουριές. Ὁ καυγᾶς ποὺ περιγράφει ὁ ποιητὴς εἶναι καὶ καυγᾶς παραστατικὸς ἑνὸς φυσικοῦ φαινομένου, μία μυθοπλαστικὴ προσωποποιΐα, σὰν τὶς ἀνάλογες ἀρχαῖες ἑλληνικές. Ὁ ποιητὴς ἐξηγάει τῆς φύσης τὸ φαινόμενο μὲ νοῦ ποιητικό. Τέτοια τραγούδια ἔχει πολλὰ ἡ δημοτική μας ποίηση.

Οἱ βούλγαροι στὴν Θράκη - Ἀλεξανδρούπολη

    «Εἰς τὴν Ἀλεξανδρούπολιν ἡ εἴσοδος τῶν βουλγάρων ἐνεκαινιάσθη μὲ τὴν συμβολικὴν καταβίβασιν τῆς ἑλληνικῆς σημαίας καὶ τὴν καταπάτησιν ταύτης ὑπὸ τῶν βουλγαρικῶν καὶ ἀρμενικῶν ὀρδῶν(*), ἤν ἀπακολούθησαν ὄργια. Τὸν βαθμὸ τῆς κτηνωδίας τῶν βουλγαρικῶν ὀρδῶν μαρτυρεῖ τὸ πάθημα τῆς ἑξηκοντούτιδος Ἰσραηλίτιδος Σ. Ἡ. Ἄ. ἤτις ἐβιάσθη ἐπανειλλημένως καὶ ἐν συνεχείᾳ, ὑπὸ βουλγάρων ὁπλιτῶν κατὰ τὴν διάρκεια τῆς νυκτὸς τῆς 26ης πρὸς τὴν 27ην Μαΐου. Τὴν αὐτὴν τύχην ὑπέστησαν πολλαὶ ἄλλαι Ἰσραηλίτιδες καὶ Ἑλληνίδες, ἰδίως ἐκ τῶν ἐργατικῶν τάξεων. Εἰς τὴν συνοικίαν Γύφτικα ἐδολοφονήθη εἰς γέρων Ὀθωμανὸς καὶ ἐβιάσθη ἡ γραῖα σύζυγός του, εἰς δὲ τὸ χωρίον Ἀμφιτρίτην ἀπήχθησαν διὰ νυκτὸς αἱ δύο θυγατέρες τοῦ Π., διὰ νὰ εὐρεθῶσι κατὰ τὰς πρωινὰς ὥρας εἰς τὸ χωρίον Ἀγνάντια εἰς ἐλεεινὴν κατάστασιν ἐκ τῶν συνεχῶν βιασμῶν. Ὁ πατὴρ αὐτῶν θελήσας ν’ἀντισταθῇ ὑπέστη τοιαὐτην κακομεταχείρισιν, ὥστε εὐρέθη πνέων τὰ λοίσθια. (Κατάθεσις δημοδιδασκάλου Σ. Καραχούτσου)