Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2011

Κώστας Μπαλάφας, ὁ Ἠπειρώτης φωτογράφος




    Κυριακὴ 9 Ὀκτώβρη 2011, ἔφυγε ἀπὸ τὴν ζωὴ ὁ μεγάλος δάσκαλος τῆς Ἑλληνικῆς φωτογραφίας, ὁ Κώστας Μπαλάφας. Ὁ φωτογράφος τοῦ κοινωνικοῦ προβληματισμοῦ, ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀγάπησε τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν ὑπηρέτησε μὲ καλλιτεχνικὴ συνέπεια χωρὶς συμβιβασμοὺς καὶ σκοπιμότητες.


   Ὁ Κώστας Μπαλάφας γεννήθηκε τὸ 1920 στὸ ὀρεινό χωριό Κυψέλη Ἂρτας ἀπὸ φτωχοὺς γονεῖς ἀγρότες. «Ἐκεῖ ποὺ», ὅπως εἶπε ὁ ἲδιος, 

«οἱ ἄνθρωποι παιδεύονται νὰ ἐπιβιώσουν, ὀργώνοντας τὴν ἄγονη γῆ, λὲς καὶ στύβουν μὲ τὰ χέρια τους γυμνὰ τὸ ξερὸ χῶμα καὶ τὸ ποτίζουν μὲ ἱδρῶτα,  ὥσπου νὰ δώσῃ καρπούς. Ἀναγκαία λύση γιὰ τὴν ἐπιβίωση ἦταν ὁ δρόμος τῆς ξενιτιᾶς, ἕνα ὅνειρο ἀρκετὰ ἀπατηλό…»







   Σὲ ἡλικία μόλις 11 ἐτῶν βρέθηκε στὴν Ἀθήνα καὶ ρίχτηκε στὴν βιοπάλη. 

«Τὴν ἡμέρα δουλειά, τὸ βράδυ νυχτερινὸ σχολεῖο. Μέχρι τὸ 1936. ὀπότε πῆγα γιὰ σπουδὲς κοντὰ στὴν πατρίδα μου, στὴ Γαλακτοκομικὴ Σχολὴ Ἰωαννίνων. Μετὰ τὴν εὐδόκιμη ἀποφοίτηση συνέχισα σπουδὲς γαλακτολογίας στὴν Ἰταλία, ὅπου καὶ ἔμαθα τὰ ἰταλικά. Τὸ 1939, ἐπέστρεψα στὰ Ἰωάννινα καὶ διορίστηκα ἔκτακτος ὑπάλληλος στὴ Γαλακτοκομικὴ Σχολή. Ἐκεῖ ἐργαζόμενο μὲ βρῆκε ὁ πόλεμος καὶ ἡ Κατοχή».

   Ἡ πρώτη ἐπαφή του μὲ τὴν φωτογραφία καὶ τὴν φωτογραφικὴ μηχανή, ὅπως διηγεῖται ὁ ἴδιος πάντα, ἦταν στὰ δεκατρία του χρόνια. Εἶχαν ἔρθει κάτι συγγενεῖς τοῦ ἀφεντικοῦ του ἀπὸ τὴν Ἀμερικὴ καὶ αὐτός, γιὰ νὰ τοὺς εὐχαριστήσῃ, τοὺς πῆγε στὴν Πάρνηθα. Μαζί τους οἱ ξένοι εἶχαν μιὰ μικρὴ φωτογραφικὴ μηχανὴ Μπράουν τῆς Κόντακ.
Κάποιος ἔπρεπε νὰ κρατάῃ τὴ μηχανὴ γιὰ νὰ τραβήξῃ τὶς οἰκογενειακές τους φωτογραφίες καὶ ἔτσι ὁ μαγαζάτορας πῆρε καὶ τὸν νεαρὸ ὑπάλληλό του μαζί... 

«Ὅταν κατάλαβα ὅτι αὐτὸ τὸ μηχάνημα ποὺ κρατοῦσα στὰ χέρια μου μπορεῖ νὰ ἀποτυπώσῃ σὲ εἰκόνα ἐπάνω σὲ χαρτὶ ὅ,τι ἒχω ζωντανὸ μπροστά μου, μαγεύτηκα...» 
εἶχε πεῖ ὁ ἲδιος.

   Ἡ πρωτόγνωρη ἐμπειρία ἐκείνης τῆς ἡμέρας τὸν σημάδεψε: ἡ ἀπόκτηση μιᾶς δικῆς του φωτογραφικῆς μηχανῆς ἔγινε, γιὰ τὸν ἒφηβο Κώστα Μπαλάφα, ὅνειρο μιᾶς ὁλόκληρης ζωῆς.
Ὅταν σπούδαζε στὰ Ἰωάννινα, κατάφερε ν' ἀγοράσῃ μία Τζούνιορ Κόντακ πουλῶντας καὶ τὸ ρολόι του γιὰ νὰ συμπληρώσῃ τὸ ποσό. Τὴν ἐποχὴ ποὺ βρισκόταν στὴν Ἰταλία, ἀντικατέστησε τὴ μηχανή του μὲ μία Ρομπότ. Ἔγινε φίλος μὲ κάποιον ὑπάλληλο ἑνὸς γειτονικοῦ φωτογραφείου, κι ἔτσι ἒμαθε καὶ τὴν τέχνη τοῦ σκοτεινοῦ θαλάμου.





   Μὲ αὐτὴν τὴν μηχανή, ὁ νεαρὸς τότε φωτογράφος ἔμελλε ν' ἀπαθανατίσῃ τὴν πορεία τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ πρὸς τὸ ἀλβανικὸ μέτωπο, τὴν Κατοχὴ καὶ τὸν ἔνοπλο ἀγῶνα τοῦ ΕΛΑΣ στὴν Ἤπειρο. Χρησιμοποιῶντας τὸ φὶλμ ποὺ βρέθηκε στὰ συντρίμια ἑνὸς ἰταλικοῦ βομβαρδιστικοῦ ποὺ κατέρριψαν τὰ ἑλληνικὰ στρατεύματα, ο Κώστας Μπαλάφας κατέγραψε πολλὰ ἀπὸ τὰ ἐγκλήματα τῶν κατακτητῶν στὴν Ἤπειρο καί, ἀμέσως μετά, τὴ δραστηριότητα τοῦ ἀντάρτικου στὴν ἲδια περιοχή. Δὲν ὑπῆρξε ἐπαγγελματίας φωτορεπόρτερ, οὕτε βρέθηκε τυχαῖα στὸ μέτωπο τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων: ἦταν ἀντάρτης-τυφεκιοφόρος καὶ παράτολμος φωτογράφος.
Τὸ παράτολμο τοῦ χαρακτῆρα καὶ τῶν πράξεών του ἀποδείχτηκε περίτρανα, ὅταν ἀποθανάτιζε φοβερὰ ἐγκλήματα καὶ σκηνές μπροστὰ στοὺς Ἰταλογερμανοὺς κατακτητές, μὲ κίνδυνο τὴν ἄμεση ἐκτέλεσή του, ἢ φωτογραφίζοντας ὁλόρθος τοὺς διπλανοὺς συμπολεμιστές του τὴν ὥρα τῆς μάχης.






   Τὸν Μάρτη τοῦ 1944 φωτογράφισε τὰ ἄψυχα σώματα τῶν Τόδουλου καὶ Φαρίδη ποὺ αἰωροῦνταν ἄψυχα ἀνάμεσα σὲ δύο πλατάνια στὴν λίμνη τῶν Ἰωαννίνων. Οἱ Γερμανοὶ κατακτητὲς ἄφηναν ἀλλὰ καὶ ὑποχρέωναν τὸ πλῆθος νὰ πλησιάσῃ τὴν ἐπιτηρούμενη ἀπὸ φρουροὺς περιοχή, γιὰ λόγους παραδειγματισμοῦ καὶ ἐκφοβισμοῦ. Ὁ Κώστας Μπαλάφας ἔκανε πρῶτα μιὰ πρόχειρη αὐτοψία, ὑπολόγισε τὶς ἀποστάσεις καὶ ξαναγύρισε κρατῶντας στὴν ἀγκαλιά του μιὰ σακούλα μὲ κρεμμύδια. Μέσα ὅμως εἶχε κρύψει τὴν φωτογραφική του μηχανὴ μὲ ἀνοιχτὴ μιὰ τρύπα μπροστὰ στὸ φακό. Περνῶντας μπροστὰ ἀπ' τοὺς κρεμασμένους, ἀποθανάτισε τὸ γεγονός, ἀφήνοντας ἔτσι στὴν ἱστορία μία ἀπὸ τὶς πιὸ χαρακτηριστικὲς φωτογραφίες τῆς Κατοχῆς.






   Τὸ 1942 συνελήφθῃ καὶ πέρασε στὸ Μεσολόγγι ἰταλικό στρατοδικεῖο, γιὰ κατοχὴ ἀσφράγιστου τρανζίστορ. Ἀπ' αὐτό, κρυμμένος σ' ἓνα ὑπόγειο μὲ φίλους του, ἄκουγαν καθημερινὰ τὰ νέα ἀπὸ τὸ BBC. Δὲν ἀρκέστηκαν σ' αὐτό, βέβαια, καὶ σιγά-σιγὰ ἄρχισαν νὰ κυκλοφοροῦν ἕνα δελτίο μὲ τὰ νέα ποὺ μεταδίδονταν. Κάτι τέτοιο, φυσικά, δὲν μποροῦσε νὰ κρατηθῇ μυστικὸ γιὰ πολὺ καιρό. Μαθεύτηκε καὶ τοὺς ἔπιασαν ἀλλὰ τὸ στρατοδικεῖο ἀπὸ κάποια σύμπτωση ἔδειξε ἐπιείκεια καὶ τοὺς καταδίκασε μόνο σὲ τρεῖς μῆνες φυλακὴ μὲ ἀναστολή. Ἔτσι, ἐφέθηκαν ἐλεύθεροι.
Τότε ὁ Μπαλάφας ἀνέβηκε στὸ βουνὸ καὶ κατατάχθηκε στὸ 85ο Σύνταγμα τοῦ ΕΛΑΣ μὲ διοικητὴ τὸν Γιῶργο Καλλιανέση.
Τὸ ἀξιόλογο ἱστορικὸ καὶ καλλιτεχνικό του ἒργο, καὶ ἰδιαίτερα ἡ φωτογραφικὴ καταγραφὴ τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης στὴν Ἤπειρο, ἀποτυπώθηκε σ' ἕνα λεύκωμα-βιβλίο, ἐμπλουτισμένο μὲ αὐτούσιες δραματικὲς ἀφηγήσεις τοῦ ἰδίου.
Τὸ 2008 δώρισε τὸ φωτογραφικὸ ἀρχεῖο του στὸ Μουσεῖο Μπενάκη χωρὶς ἀνταλλάγματα, παρὰ μόνο μὲ μία παράκληση: «Νὰ τὸ προσέχουν» – 15.000 ἀσπρόμαυρα ἀρνητικὰ ἀπὸ τὸ 1939 ὡς τὸ 2000 ἀλλὰ καὶ 60 ταινίες μικροῦ μήκους ἔτοιμες γιὰ ψηφιακὴ ἐπεξεργασία, προκειμένου νὰ διασωθοῦν ἡ καθημερινότητα, τὰ ἤθη καὶ τὰ ἔθιμα τῆς ἠπειρωτικῆς καὶ νησιωτικῆς Ἑλλάδος.

  «Ἡ φωτογραφία εἶναι μία δύσκολη τέχνη ἐπειδὴ εἶναι εὔκολη», εἶχε πεῖ.





   Ὁ Κώστας Μπαλάφας εἶναι ἴσως ὁ μοναδικὸς Ἕλληνας φωτογράφος ποὺ κατὰ καιροὺς περπάτησε ὅλη σχεδὸν τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν ἀπέδωσε μὲ ἕνα ἰδιαίτερο εἰλικρινὴ καὶ γεμάτο ἀνθρωπιὰ τρόπο σὲ φωτογραφικὴ εἰκόνα. Ἀνῆκε στὴν παλιὰ γενιὰ τῶν φωτογράφων, στὴν ὁποία ἡ ρεαλιστικὴ ἀπεικόνιση συνοδεύεται ἀπὸ τὴν ἔντονη συναισθηματικὴ φόρτιση τῶν γεγονότων τῆς ἐποχῆς. Κατοχή, ἐμφύλιος, ἀνοικοδόμηση. 
Ὁ σεβασμὸς στὴν παράδοση, ποὺ τὴν θεωρεῖ τὸ σημαντικότερο στοιχεῖο γιὰ ἕνα λαό, ἡ μελέτη τῆς ἱστορίας, ἡ συμμετοχή του στοὺς ἀγῶνες τοῦ ἔθνους γιὰ ἐλευθερία καὶ δημοκρατία, ἡ ἀγάπη του γιὰ τὸν φτωχὸ ἀγρότη καὶ ἐργάτη εἶναι ἐμφανέστατη σὲ ὅλο τὸ ἔργο του...


Πηγές
- costasbalafas.gr
- tovima.gr
- pramnos.net
- sxoliastesxwrissynora.wordpress.com

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου